تجویدی دلداده صبا بود

 ابوالحسن صبا هنرمند بزرگ موسیقی ایران، هنرش را نزد استادان به نام دوران خود فرا گرفت. اما او خود، هنرمندی جریان‌ساز و تاثیرگذار در موسیقی ایران شد که شاگردانش نیز، همه خود در شماراستادان مطرح موسیقی جای گرفتند. البته نقشی که «صبا» در سپهر موسیقی ایران ایفا کرد، به آسانی تکرار شدنی نیست؛ موسیقیدانی که در هر شرایطی از حرکت باز نایستاد و همواره خود و این هنر را به در مسیر رشد و پیشرفت سوق داد. موسیقی شناسان صبا را تنها یک آهنگساز و نوازنده نمی‌دانند بلکه او را یک گنجینه موسیقایی تلقی می‌کنند. در شمار شاگردان صبا، استاد علی تجویدی است که اونیز از  بزرگان کم نظیر موسیقی این سرزمین است، او سال های متمادی نزد ابوالحسن صبا زانوی تلمذ زد و موسیقی ایرانی را از یگانه استاد خود به شایستگی فراگرفت.

«بهرنگ آزاده» نوازنده ویولن و یکی از شاگردان زنده یاد علی تجویدی است، او دو دهه نوازندگی در ارکستر ملی ایران را در کارنامه دارد و در سال‌های پایانی زندگی استاد تجویدی، همراه و همگامش بوده؛ درباره اهمیت هنر و تاثیرگذاری ابوالحسن صبا و ارتباطی که علی تجویدی با صبا داشته، با او به گفت‌وگو نشستیم.

در برخی نوشتارها از ابوالحسن صبا به عنوان «نیمای موسیقی ایران» یاد شده است؛ می‌خواهیم درباره اهمیت ایشان در سپهر موسیقی ایران بیشتر بگویید.

به جرئت می توان گفت، استاد صبا اثرگذارترین و جریان ‌سازترین موسیقیدان تاریخ ما بوده‌اند؛ البته باید توجه داشت که عوامل و فاکتورهاى زیادى دست به دست هم می‌دهند تا چنین پدیده‌اى ظهور کند و این طور نیست که چنین پدیده های را همیشه در تاریخ داشته باشیم.

اگر بخواهید به چند عامل اشاره کنید که از صبا، استادالاساتید موسیقی ساخت؛ آن‌ها چه خواهد بود؟

ببینید پدر استاد صبا مردى هنردوست و هنرشناس بود و با موسیقی نیز آشنایی داشت  و به خاطر علاقه بسیار زیادش به موسیقی و شاید ناکامى خودش در دست یافتن به این آرزو فرزندانش ابوالحسن و عبدالحسین را براى فراگیرى انواع سازها به دست بهترین‌هاى زمان سپرد. استاد ابوالحسن صبا شاگرد طیف وسیعى از استادان و نوازندگان زمان بود که با استعداد، بینش و ریزبینى که داشت توانست بهترین استفاده را از محضر آن‌ها ببرد. استادانى که هر کدام صاحب سبک و مکتب با سازى متفاوت بودند؛ مثل میرزاعبدالله نوازنده تار و سه تار، علینقى وزیرى نوازنده ویولن و تار، حسین خان هنگ‌آفرین نوازنده ویولن، نایب اسدالله نوازنده نى، حاجى خان ضربی نوازنده تمبک، درویش خان و… . در سال ١٣٠٢ که علینقى وزیرى از اروپا برگشته بود و مدرسه عالی موسیقی را تاسیس کرد؛ استاد صبا که هم جوان بود و هم مسلط در موسیقی ایرانى به تشویق پدر به مدرسه موسیقی وزیری رفت. در کل به نظرم به این دلایل ایشان هنرمندى تک بعدى نبود. هنرمندى که می‌خواهد به موفقیت برسد باید علاوه بر تسلط بر دانش و فن موسیقی زمان خود، موسیقی گذشتگان خود را نیز بشناسد چون موسیقی جریانى پیوسته است و بدون اتصال به گذشته نمی‌توان رو به جلو حرکت کرد و نوآورى ارزشمند و ماندگارى داشت؛ درست مثل استاد صبا که نوآوری‌اش بر دانش و اصالت گذشته بنا نهاده است.

جایی خوانده بودم پیش از ابوالحسن صبا، نوازندگان ویولن از شیوه کمانچه‌نوازی تقلید می‌کردند. صبا پس از اینکه نزد تینا مانتوفل و سرژخوتسیف و علینقی وزیری ویولن نوازی کلاسیک را آموخت با استفاده از آن نغمات ایرانی را اجرا کرد؛ در این بخش درباره ویژگی ویولن نوازی استاد صبا و تحولی که ایشان ایجاد کردند، بیشتر صحبت کنید.

بله، کاملا درست است. تا قبل از بازگشت وزیرى به ایران و تاسیس مدرسه موسیقی وزیرى در سال ١٣٠٢، ویولن را به سبک کمانچه می‌نواختند؛ استاد صبا با دانش و آگاهى کامل از موسیقی ایرانى دوره‌اى نزد سرژ خوتسیف با طریقه گرفتن صحیح  ویولن و آرشه و اجراى موسیقی کلاسیک و اتودها و گام‌ها  آشنا شد و شاهکارهایی با تکنیک و با اصالت آفرید. قطعاتى مثل «زرد ملیجه»، «کاروان»، «زنگ شتر»، «رقص چوپى قاسم‌آبادى»، «به زندان»، «در قفس»، «چهار مضراب اصفهان» که در کتاب دوره سوم استاد صبا هستند و قطعات ضربی و آوازى دوره یک و دو که هم از تکنیک و مقدورات اجرایی ساز ویولن استفاده شده و هم ملاحت و لطافت و زیبایی موسیقی ایرانى در آن موج می‌زند. در این قطعات از تکنیک‌هاى اسپیکاتو، استکاتو، دوبل نت، اکتاوهاى موازى، تریل‌ها و پاساژهایی استفاده شده که نه تنها اختلالى در حالات موسیقی ایرانى به وجود نیاورده بلکه بسیار به زیبایی و گوش نوازتر شدن قطعات کمک کرده است. به نظر من دو فاکتور «تکنیک ساز» و «شناخت موسیقی» دو بخش جدایی ناپذیر خلق یک اثر خوب موسیقایی هستند که توسط استاد صبا این تلفیق به بهترین شکل ممکن انجام شده که در نهایت منجر به خلق چنین آثار ماندگارى شده است.

هر نوازنده با هر سبک موسیقی و در هر مملکتى در صورتى موفق است که تکنیک و شناخت را به تناسب داشته باشد و هر چه این توازن و تناسب بیشتر و پربارتر شود، نوازنده با اصالت‌تر و متبحرتر می‌شود و موسیقیدان حرفه‌اى ترى خواهد شد.

شما سال‌ها نزد استادتان علی تجویدی بودید؛ شخص ایشان هم سال‌ها در مکتب ابوالحسن صبا بوده‌اند؛ به نوعی با یک واسطه به استاد صبا وصل بوده‌اید؛ از تاثیر ابوالحسن صبا بر استادتان علی تجویدی بگویید.

در طول سال‌هایی که در محضر استاد تجویدی بودم عشق و علاقه عمیق ایشان به استاد صبا کاملا آشکار بود. این عشق و علاقه از جلسه اول که استاد تجویدی شاگرد استاد صبا شدند، شکل گرفت. استاد تجویدی بعد از دو سال و نیم که شاگرد استاد حسین یاحقى بودند و ردیف‌هاى ایشان را کامل نواختند با شنیدن صداى ساز استاد صبا از رادیو بی‌تاب دیدار و شاگردی نزد ایشان شدند و کلاس ایشان در خیابان ظهیرالاسلام را پیدا کردند و به حضورشان رفتند.

با توجه به ارتباط نزدیکی که شما با استاد تجویدی داشتید، آیا استادتان (علی تجویدی) خاطره‌ای هم از استاد صبا تعریف می‌کردند، در پایان برای مخاطبان ما از آن خاطرات بگویید.

بله. استاد تجویدى در جایی گفته بودند وقتى وارد منزل استاد صبا شدند ابهت صبا تمام وجودشان را گرفته بود از آنجایی که پدر استاد تجویدی (هادى‌خان) از شاگردان کمال‌الملک بودند، استاد تجویدى در عالم خیال خودشان را جاى پدر و صبا را جاى کمال‌الملک تصور می‌کردند. تا اینکه شاگردان که رفتند استاد صبا به آقای تجویدی گفتند «کارى داشتى؟» ایشان گفتند: «آمده‌ام خدمتتان تا مرا به شاگردی قبول کنید.» استاد صبا پاسخ دادند «چیزى بلدى یا مبتدى هستى؟» استاد تجویدى بعد از توضیح در مورد سوابق هنرى خودشان فلوتى از ساق جورابشان درآوردند که گویا به شدت باعث خنده آقای صبا شده بود. استاد تجویدى قطعاتى در ابوعطا نواختند که مورد توجه ایشان قرار گرفت و آقای صبا هم گفتند «هفته بعد با ویولن بیا که آموزش را شروع کنیم.»

استاد تجویدى بعد از فوت پدر سخت در مضیقه مالى بودند؛ به قول خودشان با لباس رنگ و رو رفته و کفش کهنه با کلى استرس که استاد صبا هنوز ساز من را نشنیده، هفته بعد سر ساعت مقرر به کلاس استاد صبا رفتند وقتى وارد کلاس شدند دیدند اکثر شاگردان با کفش و لباس‌هاى شیک و کراوات آن جا حضور دارند که باعث خجالت کشیدن استاد تجویدی شده بود. . استاد صبا هم گویا کاملا متوجه این موضوع شدند و همان جلسه به استاد تجویدی گفتند که یک قطعه بنوازند در حین اینکه استاد تجویدی ساز را از جعبه بیرون می‌آوردند در حضور دیگر شاگردان استاد صبا گفتند «این جوان خیلی خوب فلوت می‌زند» و خب طبیعتا این جمله به شاگرد تازه وارد، بسیار قوت قلب و روحیه می‌دهد؛ خود استاد تجویدی هم همیشه می‌گفتند «با این حرف نیروى تازه‌اى در من حلول کرد»

در جای دیگر هم استاد تجویدی تعریف می‌کردند چند ماهى که از آشنایی با استاد صبا گذشت از ایشان خواهش کرده که عکسی از خودشان براى ترسیم روى عاج بدهند. بعد از اینکه نقاشی آماده شد و استاد صبا دیدند، خیلی خوششان آمد و پرسیدند «این کار کیست؟» استاد تجویدی گفتند «کار برادرم اکبر تجویدی که به شیوه پدرم ساخته.» استاد صبا پرسیده بودند «تو پسر چه کسی هستى؟» ایشان پاسخ داده بودند «پسر میرزا هادى خان که از شاگردان کمال الملک بود.» استاد صبا با تعجب از استاد تجویدی پرسیدند که چرا از روز اول خودت را معرفی نکردی که پسر هادی خان هستی… و بعد از آن جویای احوال پدرش شدند و هنگامی که فهمیدند پدر استاد تجویدى فوت کرده‌اند بی‌اختیار اشک می‌ریزند. از آن زمان علاقه بسیار زیادى بین آن‌ها شکل گرفت و دیگر تجویدی، صبا را عاشقانه می‌پرستید.