روزگار ناکوک موسیقی تئاتر

هرگاه صحبت از موسیقی و تئاتر می شود، نمی توان جمله مشهور و ماندگار «ولادیمیر استانیفسکی» کارگردان سرشناس لهستانی تئاتر را که به ایران هم سفر کرده است، به یاد نیاورد که «تئاتر دو بار زاده شد و هر دوبار از موسیقی». در واقع موسیقی تئاتر سابقه‌ای بسیار طولانی دارد چه بسا پیدایش تئاتر در یونان باستان از آواها و سرودهای همسرایان پدید آمده است. بنابراین اگر موسیقی فیلم به اندازه تاریخ سینما قدمت دارد، موسیقی تئاتر به اندازه تاریخ هنر قدمت دارد و برخی پیوند میان موسیقی و تئاتر را از کم نظیرترین پیوندها میان دو هنر می دانند. اما «موسیقی تئاتر» امروز چه وضعیتی دارد؟
 در سال های اخیر به دلیل گران شدن تولیدات هنری از جمله در هنرهای نمایشی به واسطه گستره اجزا و عناصرشان، موسیقی تئاتر نیز از تولیدات اختصاصی و تالیفی به سمت و سوی موزیک های انتخابی گسیل یافته است. ما در پایگاه خبری تحلیلی موسیقی خراسان، برای بررسی چند و چون این موضوع به سراغ دو هنرمند فعال در حوزه آهنگسازی تئاتر رفتیم. فرشاد دهنوی آهنگساز و نوازنده ویلون صاحب عنوان برگزیده، لوح وجایزه  سی وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر  و نیز حسین اصیلی برگزیده دوره سی و نهم این جشنواره در این گزارش دیدگاه هایشان را درباره وضعیت امروز موسیقی تئاتر با ما در میان گذاشتند.

موسیقی تئاتر جدی گرفته نمی شود

این که عناصر تشکیل دهنده یک اثر هنری همچون نمایش، همه به موازات یکدیگر مهم باشند، موضوعی است که حسین اصیلی به آن اشاره می کند. او این طور می گوید: موسیقی تئاتر در کشور متاسفانه هنوز همراه با دیگر عوامل و عناصر تئاتر جدی گرفته نمی شود. مقصودم این است که مثلا برای دیگر موارد از جمله نویسندگی، کارگردانی، بازیگری و…  آثار آموزشی  مکتوب و کلاس های تئوری و عملی زیادی در طی سال در دسترس علاقه مندان قرار می گیرد اما در مورد موسیقی هنوز به این جدیت پیگیری نمی شود و نگاه حرفه‌ای به آن شکل نگرفته است.

کمبود آهنگسازان موسیقی تئاتر

اصیلی جدی نگرفتن آموزش و پرورش آهنگسازان موسیقی تئاتر را دلیلی بر کمبود این گروه در تئاتر می داند و ادامه می دهد: طبیعی است بر همین اساس تئاتر امروز از این آهنگسازان بی بهره است و همین می تواند دلیلی باشد که شمار زیادی از کارگردانان و تهیه کنندگان به دنبال استفاده از موسیقی‌های انتخابی برای آثار خود باشند. او تاکید می کند:  «این انتخاب در خیلی از موارد به اجبار بوده باشه چون واقعا تعداد آهنگسازان تئاتر کم هستند.»

برای موسیقی تئاتر هزینه نمی شود

اما این که چرا امروز موسیقی تئاتر، جایگاه ویژه خود را هنوز نیافته است، به دیدگاه فرشاد دهنوی دیگر میهمان این گزارش به مسائل اقتصادی آن بر می گردد. دهنوی این طور می گوید: «وضعیت موسیقی تئاتر به میزانی که من در جریان هستم به سمت و سوی خوبی پیش نمی رود که دلایل متعددی می توان برایش برشمرد. مهمترین آن نبود هنرمندان اصیل در داخل گود موسیقی تئاتر است. به خاطر اینکه آنها از لحاظ گوناگون از جمله مسائل مالی و معیشتی در تئاتر تامین نمی‌شوند و این باعث می‌شود تئاتری‌ها برای آثار نمایش شان به سمت موسیقی های انتخابی بروند و یا از کسانی برای تولید موسیقی استفاده کنند که موزیسین نیستند و تنها برای دلشان ساز به دست می گیرند و یا سودای آهنگسازی تئاتر و فیلم در سر دارند. این در حالی است که توانمندی ساخت موسیقی برای تئاتر به سادگی و در زمان کوتاه پدید نمی آید.»

حسین اصیلی هم استفاده از کار نابلد ها برای تولید موسیقی تئاتر را یکی از آسیب های کنونی تئاتر می داند: «اکنون می بینیم که در آثار نمایشی  گاهی از موزیسین هایی استفاده شده که با روح تئاتر آشنایی ندارند و همین موضوع نیز باعث آسیب به آن اثر نمایشی می شود.»

اقتصاد موسیقی تئاتر ناکوک است

اما قطعا بیشترین سهم ناکوک بودن موسیقی تئاتر، به وضعیت اقتصاد آن بر می گردد. یعنی تهیه کنندگان تئاتر به دلایل مختلف نمی توانند یا نمی خواهند برای موسیقی تئاتر هزینه کنند. حسین اصیلی در این باره می گوید: «اقتصاد موسیقی نمایش هنوز نتوانسته است جای خودش را در هنرهای نمایشی پیدا کند دلیل اش هم این است که به این عنصر مهم تئاتر، حرفه ای نگاه نمی شود مگر در موارد محدود که آن نمایش ها می توانند درآمد و منابع مالی را جذب کنند.»
فرشاد دهنوی درباره موضوع اقتصاد موسیقی تئاتر، حرف های زیادی برای گفتن دارد. او این طور برایمان می گوید: «آهنگسازان و هنرمندان موسیقی که اکنون در حال فعالیت هستند طبیعتا حاضر نمی شوند با رقم‌های نازل در تئاتر کار کنند هنرمندانی که بعضاً کار می کنند شاید برای حضور در این عرصه حاضرباشند از جیب هم هزینه کنند تا بتوانند این فضا و زمینه را تجربه کنند تا به نقطه مطلوب برسند. در نگاه این گروه شاید آهنگسازی تئاتر، پله ترقی و مقدمه‌ای برای رسیدن به تجربه های بزرگتر همچون آهنگسازی فیلم و سریال باشد. در صورتی که معتقدم هنر تئاتر آن قدر بزرگ و فاخر است که اجزای آن همچون آهنگسازی نیز باید هنرمندانی تخصصی داشته باشد که تمام وقت در آن اشتغال داشته باشند.»

درآمد یک کنسرت به اندازه ۱۰ اجرای تئاتر

 او در این باره به یک چالش دیگر در اقتصاد موسیقی تئاتر، به درآمد اندک آن هم اشاره می کند: همانطور که اشاره کردم مشکلات موجود به ویژه مسائل مالی مانع از فعالیت تخصصی در حوزه موسیقی تئاتر می‌شود. متاسفانه موزیسین به دلایل مختلف از جمله چالش‌های معیشتی و اقتصادی نمی‌تواند ریسک کار اختصاصی و تک‌بعدی  فقط برای تئاتر را بپذیرد. از این رو بیشتر ترجیح می‌دهند در جایی که درآمد بیشتری نصیبشان می‌شود حضور جدی تر داشته باشد. مثل کار برای کنسرت ها که ممکن است یک اجرای کنسرت به اندازه ده نوبت اجرای تئاتر برای یک نوازنده و آهنگساز درآمد مالی به همراه داشته باشد.

کارگردانان هم موسیقی انتخابی را نمی پسندند، اما…

دهنوی درباره «موسیقی انتخابی» نکته قابل تاملی را یادآور می شود: «هیچ کارگردانی نمی پسندد که از تولیدات دیگر آثار یا از موسیقی های انتخابی برای نمایش خود بهره بگیرد اما او هم اغلب دچار مشکل تامین مالی تولید موسیقی اختصاصی است بنابراین از تولید موسیقی اختصاصی صرف نظر می کند.»

به آهنگساز باید اعتماد شود

اما یکی دیگر از دغدغه های میهمانان  ما در این گزارش، نبود اعتماد کافی کارگردانان تئاتر به آهنگسازان است. حسین اصیلی راهکار کیفیت بخشی موسیقی تئاتر را اعتماد کارگردان به  آهنگساز می داند و این اعتماد را لازمه موفقیت موسیقی یک اثر نمایشی بر می شمارد. در همین رابطه فرشاد دهنوی هم تصریح می کند: «یک نکته مهم دراین باره وجود دارد که آن هم دانستن رفتار موسیقی تئاتر توسط کارگردان است که معتقدم کارگردان یک نمایش باید ذهنیت و دانش کلی درباره موسیقی را دارا باشند و یا به آهنگساز اثر خود اعتماد که این اتفاق اتفاق کمتر رخ می‌دهد. من خودم در یک مورد، این تجربه را داشتم که اعتماد کارگردان در کم و کیف موسیقی همراهم شد و خدا را شکر نتیجه این اعتماد هم خوب از کار درآمد و برای موسیقی آن نمایش اتفاقات خوبی رقم خورد.»

تئاتر را کالای لوکس می دانند

دهنوی معتقد است، اگر هنر تئاتر در جای خودش قرار گیرد، اجزای آن هم شرایط بهتری یپیدا می کند: «در یک نگاه کلی، حرکت موسیقی تئاتر آنچنان که باید در مسیر درست خودش قرار ندارد و باید فکر و تدبیری اساسی برای آن کرد. متاسفانه در حال حاضر در نگاه برخی، کار برای هنر تئاتر و حتی تماشای آن همچنان به عنوان یک رفتار لوکس تلقی می‌شود اما وقتی به متن آن و فعالان این هنر نگاه می کنی، آنها خود هزاران مشکل اقتصادی و معیشتی دارند و بخش اندکی هستند که از تئاتر می توانند درآمدهای خوبی داشته باشند. من خودم در تجربه های اولم در آهنگسازی تئاتر می دیدم که چگونه برخی از هنرمندان بدون چشمداشت و درآمد کافی همچنان چراغ این هنر را روشن نگاه داشته اند که دلیل آن هم نیست مگر عشق و علاقه که آن ها  به این هنر متعالی دارند. بنابراین باید گفت موضوعی همچون «موسیقی تئاتر» به کلیت هنر تئاتر در کشور بستگی دارد و اگر این هنر به اشکال مختلف از جمله با تبلیغات، فرهنگ‌سازی و حمایت‌های لازم حمایت شود، تمام هنرهای وابسته آن از جمله نویسندگی، موسیقی، بازیگری،  دکور و… هم  رونق می‌گیرد و تعداد زیادی هنرمند در آن فعال و صاحب کسب و کار می‌شوند و قطعا بهترین عملکرد را از خودشان به نمایش می گذارند.»