دنیای «قانون» از شاخ آفریقا تا مشهد

جناب عطایی، می دانیم متاسفانه چندی است در کشاکش بیماری هستید. اگر تمایل دارید دراین باره برایمان بگویید و اکنون در چه مرحله ای از درمان هستید؟

بله، حدودا یک سال است متوجه شدم دچار نارسایی کلیه ام و نهایتا از ماه قبل مجبور به انجام دیلیز هستم.

از بیمه تکمیلی و بیمه هنرمندان استفاده می کنید؟

خیر. بیمه تکمیلی ندارم. بیمه ام، بیمه سلامت است، این بیمه متاسفانه چندان معتبر نیست و خلی از مراکز درمانی آن را قبول نمی کنند. برای عضویت در بیمه هنرمندان به تازگی اقدام کردم و مراحل اداری اش در حال انجام است.

جناب عطایی ضمن این که امیدواریم خداوند هرچه زودتر به شما سلامتی کامل را هدیه کند، اگر موافق باشید به سراغ موسیقی برویم. از چه زمانی موسیقی را شروع کردید؟

سپاس از شما، درباره موسیقی باید بگویم که از سال ۱۳۸۱ با تنبک که ساز اول من بود، موسیقی را نزد استاد آرش حیدریان شروع کردم. چون می خواستم در دانشگاه موسیقی بخوانم، تصمیم گرفتم سنتور را در پیش بگیرم و سال ۸۲ در جهاد دانشگاهی مشهد، سنتور را با استاد علی اکبر نطاق آغاز کردم که امیدوارم این دو استاد عزیز که اولین استادان من در موسیقی بودند همیشه سلامت و تندرست باشند.

شما سال ها سنتور می نواختید و می دانیم که سپس به عرصه ساز قانون وارد شدید.

بله ساز قانون  را از سال ۹۵ به ‌صورت جدی آغاز کردم. البته علاقه‌ام به قانون از خیلی قبل‌تر از آن شکل‌گرفته بود اما در سال ۹۵ که آن موقع در رفت‌وآمد به تهران بودم توانستم با استاد امیرحسین مختاری این ساز را شروع کنم. پس‌از آن‌هم در  آموزش های آنلاین با استاد فراهانی ساز قانون را پیگیری و با ایشان تکنیک‌های نوازندگی موسیقی ترکی را کار کردم. در فراگیری ساز قانون حدود سه ترم هم از درس استاد ملیحه سعیدی که از اولین و مطرح‌ترین نوازندگان ساز قانون در ایران هستند بهره بردم. استاد سرکار خانم ملیحه سعیدی در شمار بزرگان این ساز و از شاگردان تراز اول استاد مهدی مفتاح در هنرستان موسیقی هستند.

درباره ساز قانون برایمان بگویید، این ساز در جغرافیای همسایگان ما هم پر فروغ است.

درباره ساز قانون اگر بخواهیم بیشتر بگوییم این ساز امروز در موسیقی کلاسیک بیشتر کشورهای خاورمیانه یعنی در کشورهای جهان عرب و حوزه خلیج‌فارس در مصر، مراکش و تا شمال آفریقا رایج است. در کشورهای اطراف ما هم از جمله در ارمنستان و آذربایجان ساز قانون رونق دارد و به‌ویژه در ترکیه که نوازندگان بسیار خوبی دارد. اغلب این کشورها تکنیک ساز قانون را در حداقل دو قرن گذشته در بسیاری از جهات ارتقا داده‌اند و ما امروز با یک ساز با ظرفیت های بالا روبه رو هستیم. در عین حال این ساز در ایران به نسبت این کشورها تا حدودی مهجور مانده‌است و شاید یک ساز نوپا قلمداد شود. ازاین‌رو تعداد نوازندگان آن هم کمتر از این کشورها است.

علاقمندیم درباره پیشینه ساز قانون هم برایمان بگویید؛ از استادان و طلایه داران این ساز در ایران و جایگاه آن در موسیقی ایرانی.

 مسئله این است که به‌نظر در بیش از دو قرن اخیر این ساز چندان جایگاهی در میان ساز‌های دستگاهی ایران نداشته‌است و حالا این‌که چرا این ساز و برخی دیگر از سازها همچون عود در میان سازهای ایرانی کم‌رنگ شدند مباحث و سوالات زیادی مطرح است. اما در حدود صد سال گذشته نوازندگانی بودند که این ساز را از استادانی از کشورهای عربی فراگرفته‌اند و در ایران هم تقریباً با همان سبک نوازندگی عربی ساز قانون را معرفی کردند. به‌عنوان مثال اولین نوازندگان ساز قانون آن‌طور که استاد خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی می‌گوید، استاد رحیم قانونی (۱۲۵۴-۱۳۲۴ شمسی)  و فرزندش جلال قانونی هستند که از اهالی شیراز بودند. اما بعدتر استاد مهدی مفتاح (۱۲۸۸-۱۳۷۵) از نوازندگان مطرح قانون پا به عرصه هنر موسیقی گذاشتند که البته نوازنده ویولن هم بودند. ایشان کتاب «متد قانون» را که مجموع آهنگ‌های آموزشی برای ساز قانون است به نگارش درآوردند که شنیدم به‌تازگی هم تجدید چاپ‌شده است. در این اواخر نیز استاد ملیحه سعیدی و زنده یاد استاد سیمین آقارضی و برخی دیگر از نخستین شاگردان استاد مفتاح بوده‌اند که در در سال های قبل از انقلاب هنرستان موسیقی این ساز را تدریس و مدیریت می‌کردند.

در حال حاضر گرایش به ساز قانون نسبت به سایر سازها چگونه است؟

این ساز در سال‌های اخیر درکشور شرایط بهتری یافته و گرایش نسل جدید دست‌کم در دو دهه گذشته به این ساز بیشتر شده‌است.

جناب عطایی ساز قانون برای خودتان از چه جهت بیشتر جذاب است؟

 این ساز به دلیل امکانات خیلی گسترده‌ای که در خود دارد به‌عنوان نمونه در کوک‌های گوناگون می‌توان دستگاه‌ها و تکنیک‌های مختلف موسیقی ایرانی را روی آن اجرا کرد و محدودیت کوک و گام خاصی را روی آن نداریم و حتی استفاده از چند صدای هم‌زمان نیز با آن قابل‌اجرا است و این در نوع خودش به دلیل ظرفیت‌های بالا محبوبیت و جذابیت آن را دوچندان می‌کند.

شما در بخش آموزش هم فعالید، در این باره هم برایمان توضیح دهید.

 در دو سال گذشته به توصیه استاد سرکار خانم ملیحه سعیدی به آموزش این ساز مشغول هستم. البته سنتور را از سال ۹۰ در مشهد تدریس می‌کردم. درحال‌حاضر در دانشگاه فردوس که من آن جا موسیقی تدریس می کنم، دانشجویان خوبی داریم که به نوازندگی ساز قانون مشغول‌اند که امیدواریم با تلاش این هنرمندان خوب، اتفاقات خوبی برای موسیقی در شهرمان رقم بخورد به‌ویژه برای قانون که ساز نوپایی است و جای کار بیش‌از این دارد.