از نبود انگیزه تا جشنواره ای که فقط باید برگزار شود

 جشنواره سی و هفتم بین المللی موسیقی فجر این روزها برای خراسانی ها، همچون ادوار پیشین چندان نمی تواند جذاب باشد. اگرچه هنرمندان موسیقی مقامی تربت جام و شمال خراسان همانند دوره های قبل در این دوره نیز حضور دارند اما این استان بزرگ با ظرفیت های کم نظیرش در حوزه هنر موسیقی به ویژه موسیقی ایرانی، امسال هیچ نماینده ای را در مهم ترین رویداد موسیقیایی کشور ندارد که این جای تامل و احتمالا تاسف دارد. حضور هنرمندان استان های خراسان به ویژه شهر مشهد در دوره های پیشین، کارنامه قابل قبولی است که نمونه سال های اخیر آن را در جشنواره سی و پنجم در سال۹۸ شاهد بودیم که ۳ گروه موسیقی مقامی و ۳ گروه نیز در موسیقی ایرانی و پاپ میهمان جشنواره موسیقی فجر بودند. ما برای بررسی این موضوع به سراغ تعدادی از هنرمندان برجسته موسیقی استان رفتیم و از آن ها خواستیم دیدگاهشان رادرباره این کم فروغی خراسانی ها در جشنواره موسیقی فجر با ما در میان بگذارند. از کرونا و فقدان ساختارهای مدیریتی درست، نبود اجراهای صحنه ای در استان تا نبود انگیزه برای شرکت در این جشنواره، پاسخ های گوناگونی است که این هنرمندان با  پایگاه خبری تحلیلی موسیقی خراسان مطرح می کنند. ما به سراغ مسئولان اداره ارشاد استان هم رفتیم اما آنها ظاهرا علاقه ای به پاسخ نداشتند.

آیا حضور در جشنواره ملاک است؟

 ابتدا به سراغ مجتبی قیطاقی پژوهشگر موسیقی مقامی، نوازنده دوتار و عضو هیئت مدیره انجمن موسیقی خراسان رضوی می رویم. او درباره دلایل عدم حضور گروه های موسیقی ایرانی، کلاسیک و پاپ این استان در جشنواره موسیقی فجر، معتقد است: واقعا نمی توان سطح علمی و فنی هنری موسیقی هنرمندان استان را برمبنای حضور یا عدم حضورشان در جشنواره موسیقی فجر سنجید. بنابراین نمی‌توان این عدم حضور را به عنوان یک عیب و ایراد جدی قلمداد کرد. اما اینگونه هم نیست و نبوده که ما به این جشنواره بی‌توجه باشیم و برایمان حضور در آن مهم نباشد. ولی همان طور که می دانید جشنواره ها به نوعی ماحصل یک دوره تلاش، برنامه‌ریزی‌ها و فرآیندهایی است که پایان و نتیجه آن در یک گردهمایی با عنوان «جشنواره» بروز و ظهور پیدا می‌کند. اما من تصور می‌کنم در حال حاضر این مقدمه ها و فرایند های لازم آن طور که باید فراهم نیست که هنرمندان موسیقی را به یک نتیجه و رویداد بزرگ و مهم همچون جشنواره موسیقی فجر برساند. درواقع در این سال‌ها هنر موسیقی، مسئله روی میز مسئولان نبوده است کما اینکه شاید هم بتوان گفت اساساً موضوع فرهنگ به عنوان یک اولویت و مسئله مهم نزد برخی مسئولان تلقی نمی شود.

انجمن موسیقی بلاتکلیف

قیطاقی در ادامه صحبت هایش به ضعف در ساختار های مدیریتی هنر موسیقی در استان و به طور مشخص به انجمن موسیقی هم اشاره و عنوان می‌کند: انجمن موسیقی در نوع خودش می‌تواند عامل و سبب ساز گردهم آمدن، وحدت و هم افزایی و محرک هنرمندان موسیقی باشد. اما در سال های اخیر این انجمن متاسفانه دچار اختلال در فعالیتهای خود شده و همچنان مشکلاتش وجود دارد به طوری که اکنون کسی آن را  نه به عنوان یک نهاد صنفی و نه به عنوان یک نهاد فرهنگی و هنری به رسمیت نمی شناسند. از مدت ها قبل قرار بر این بوده که مسئولان مرتبط، زمینه های رفع مشکلات قانونی و موانع پیش روی انجمن را برطرف کنند اما در این مدت هیچ حرکتی انجام نشده است و چند نفر، صرفا نامشان روی یک کاغذ به عنوان عضو هیئت مدیره انجمن موسیقی ذکر شده و حتی این انجمن به شکل رسمی و با ابلاغ حکم، رئیس ندارد. به این موارد دو سال تعطیل بودن محل انجمن در مجتمع امام رضا(ع) به دلیل بدهی اجاره بها به اداره ارشاد را هم اضافه کنید که خود می تواند مزیدی بر دیگر عوامل باشد. به هرحال وقتی انجمن موسیقی فعال باشد، می تواند کارگاه های خود را برای تمرین گروه ها در اختیارشان بگذارد، فراخوان جشنواره ها را ارائه و گروه ها را به حضور در جشنواره ترغیب کند اما وقتی انجمنی در کار نیست، نارسایی ها در امر ساختار فعالیت های موسیقی هم دچار نقصان خواهد بود. من معتقدم سطح فنی، علمی و هنری هنرمندان موسیقی استان ما بسیار بالاست و چه بسا در جشنواره ها و موسیقی کشور تعیین کننده اند اما باید مجموعه ای از شرایط فراهم باشد که موفقیت ها بروز و ظهور کند.

از محدودیت های کرونایی تا ممنوعیت های همیشگی

 از کرونا تا مشکلات موجود در برگزاری اجراهای موسیقی اشاره های استاد  مهدی سالاری نسب هنرمند آواز است که با ما در میان می گذارد. سالاری نسب که تجربه حضور در جشنواره های گوناگون را در کارنامه دارد، می گوید: تصور می کنم علت عدم حضور گروه یا گروه های موسیقی از مشهد در جشنواره فجر معطوف به دو دلیل عمده است. ابتدا این که در سال‌های اخیر به دلیل شروع بیماری کرونا و محدودیت ها و ممنوعیت هایی که وجود داشت امکان فعالیت کافی برای گروه های موسیقی وجود نداشت. بنابراین گروه منسجمی هم برای حضور در جشنواره نداشتیم که آمادگی لازم را برای حضور در جشنواره در  خود ببیند. به هر حال شرط لازم شرکت در هر جشنواره‌ای وجود یک گروه فعال است و گروه نیز زمانی شکل می‌گیرد که امکان تمرین و اجرا داشته باشد. اکنون هم که تا حدودی محدودیت های کرونایی برطرف شده همچنان محدودیت ها و ممنوعیت های همیشگی درباره اجرای موسیقی  در مشهد، چه بسا سرسختانه تر از گذشته اعمال می شود که همین مسئله باعث شده به نوعی انگیزه کافی برای تشکیل گروه و فعالیت های موسیقایی برای اجرای صحنه ای را از هنرمندان گرفته شود.

جشنواره برگزار می شود که نگویند برگزار نشد

سالاری در بیان دلیل دوم خود به حمایت هایی اشاره می‌کند که باید از سوی متولیان جشنواره صورت گیرد. او می‌گوید: این حمایت‌ها آنطور که انتظار می رود صورت نمی پذیرد در حالی که همه می دانیم آثار باکیفیت در حوزه موسیقی زمانی پدید می آید که از هنرمند حمایت های لازم انجام شود. این گونه جشنواره‌ها بیشتر این مصرع حافظ را به یاد ما می‌آورد که: «از وجودم قدری نام و نشان هست که هست»  به این معنا که احتمالاً جشنواره برگزار می شود که گفته نشود جشنواره برگزار نشد. در حالی که یک جشنواره مطلوب در حوزه موسیقی نیازمند حمایت، تکریم و تشویق هنرمندان به منظور تولید آثار کیفی است. چرا که همه می دانیم در شرایط سخت اقتصادی تشکیل یک گروه برای انتقال آن به جشنواره به واسطه هزینه‌هایی که در بر دارد بسیار دشوار است.

شرکت در جشنواره با چه انگیزه ای؟

اما پاسخ به این پرسش از زبان هنرمندی که تجربه کسب رتبه و دو دوره حضور در جشنواره موسیقی فجر را در کارنامه دارد، می تواند قابل تامل باشد رامین میلانی مدرس و نوازنده سنتور در این باره به پایگاه خبری موسیقی خراسان می گوید: از دو منظر می‌توان به این موضوع نگاه کرد؛ ابتدا نوع نگاه هنرمند است که با خود می‌اندیشد حضور در این جشنواره چه خروجی و فایده ای می تواند برایش داشته باشد و منظر دوم نیز نوع نگاه و رویکرد دبیرخانه و برگزارکنندگان جشنواره به جریان این فعالیت موسیقایی است. میلانی در توضیح این نکات می‌گوید: در میان حدود ۵ گروهی که دستکم من در حوزه موسیقی ایرانی در مشهد می‌شناسم تقریباً همه آنها تجربه حضور و برخی نیز کسب رتبه در جشنواره فجر را دارند. بنابراین از این منظر شاید حضور مجدد در جشنواره فجر برایشان چندان جذابیتی نداشته باشد که بخواهند برایش تلاش و صرف وقت کنند مگر این که علاقه مند به چالش رقابت باشند و این عامل برایشان به عنوان یک محرک موثر آن ها را به جشنواره بکشاند که آن هم یعنی بخش های رقابتی چندسالی است از جشنواره حذف شده است.

میلانی در ادامه بررسی این موضوع می گوید: اگر این رقابت، عامل کافی و محرک تلقی نشود، یک گروه موسیقی برای این که در جشنواره شرکت ‌کند با یک پرسش پیش روی خود مواجه می شود، که خروجی و محصول این حضور چیست؟ آیا صرفا دریافت مبلغ راهیابی به جشنواره و احیانا دریافت جایزه ذهن و ضمیرش را اقناع می کند یا در نگاهی وسیع تر، جشنواره می تواند امکانی را برای گروه های منتخب و برگزیده پیش بینی کند که این گروه ها بتوانند در مقاطع گوناگون در تهران یا در مراکز استان ها کنسرت و اجرای صحنه ای داشته باشند و یا حتی زمینه جذب اسپانسر و حمایت را برایشان فراهم کند که گروه ها بتوانند آثارشان را در قالب آلبوم  های صوتی و تصویری منتشر کنند.  قطعا با این نگاه و رویکرد، هنرمندان موسیقی هم رغبت می کند که در جشنواره حضور پیدا کنند و برای حضور با کیفیت تلاش بیشتری نیز به خرج دهند در حالی که همه می دانیم این گونه حمایت ها و برنامه ها که به هنرمند انگیزه کافی و لازم را بدهد کمتر وجود دارد.

جریان ها و افراد همیشگی و شاید مافیا

اما حسن کیانی نژاد دیگر هنرمند موسیقی استان، نبود اطلاع‌رسانی کافی را از دلایل عدم حضور هنرمندان موسیقی مشهد در جشنواره فجر امسال می‌داند. او می‌گوید: احساس من این است که شاید هم اداره ارشاد به دلایل مختلف چندان تمایلی به اینکه از مشهد گروهی به جشنواره فجر راه یابد ندارد و الا باید این اداره دست کم در آموزشگاه های موسیقی اطلاع رسانی بهنری را صورت می داد. مگر اینکه برخی هنرمندان خودشان از کم و کیف ارسال اثر به دبیرخانه جشنواره آگاه باشد و گرنه من ندیدم و نشنیدم فراخوان جشنواره دهان به دهان میان هنرمندان بچرخد. کیانی نژاد یکی دیگر از دلایل را در برخی داوری‌های ادوار گذشته می‌داند و می‌گوید گاهی می‌بینیم که در داوری‌ها عدالت رعایت نمی‌شود. نمونه اش را در چند دوره قبل خودم دیدم که یکی از شاگردانم رتبه اول در بخش نی نوازی را کسب کرد ولی متاسفانه با نفوذ یکی از افرادی که به مافیای نی نوازی شهرت دارد قانونی را تصویب کردند که در هر رتبه، دو نفر معرفی شوند. اگرچه دیگران مخالف بودند اما نفوذ این فرد آنقدر زیاد بود که به آن تمکین شد و تک بودن رتبه اول با انتخاب دو نفر از بین رفت. حالا ببینید یک هنرجو که از شهرستان متحمل کلی زحمت و هزینه می‌شود اما آن فرد برای اینکه هنرجوی خودش هم به رتبه برتر برسد و همچنان داستان های مرید و مراد پروری ادامه یابد و جایگاه های کاذب در موسیقی حفظ شود اینگونه اتفاقات غیر منصفانه را رقم می‌زنند. بنابراین طبیعی است که هنرمندان و نویسندگان انگیزه کافی برای حضور در این جشنواره ها را نداشته باشند.

هنرمندان شهرستان ها در حاشیه

کیانی نژاد همچنین کم توجهی به هنرمندان شهرستان‌ها را هم از دیگر دلایل استقبال نکردن از این جشنواره  می‌داند. او معتقد است: در موسیقی هنوز دچار آسیب تمرکزگرایی هستیم یعنی هنرمندانی که در شهرستان‌ها هستند آن طور که باید مورد توجه قرار نمی گیرند. وی به نمونه‌هایی اشاره می‌کند که از عدم شناخت برگزارکنندگان جشنواره موسیقی فجر نسبت به هنرمندان شهرستان ها حکایت دارد. کیانی نیادمی‌گوید: آیا باید در تهران باشیم که برای بخش های ویژه جشنواره دعوت شویم؟ متاسفانه برخی بخش های موسیقی در کشور در تسلط عده ای خاص قرار گرفته به طوری که این افراد اجازه ظهور و بروز هنرمندان و چهره های جدید را نمی دهند.

وقتی یک مسئول در اداره ارشاد پاسخگو نیست

به طور قطع منطقی به نظر می رسد هنرمندان و آن هایی که شغل و فعالیتشان موسیقی است به واسطه شناخت و تخصص شان درخصوص موضوع گزارش ما دلایلی را بر بیان  و آن را آسیب شناسی کنند. اما قطعا سوی دیگر این ماجرا،  نقش مسئولان اداره ارشاد است که آن ها نیز به سهم خود می توانند در این موضوع دخیل و اثرگذار باشند و طبیعی است که در برابر رسانه ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی پاسخگو باشند. ما برای این موضوع با معاون محترم هنری اداره کل ارشاد استان تماس گرفتیم و خواستیم زمان کوتاهی را در اختیار رسانه خبری تحلیلی تخصصی موسیقی خراسان قرار دهند اما با وجود هماهنگی با بخش روابط عمومی این اداره کل، نهایتا پاسخ و احتمالا نشانه ای از علاقه ای برای گفت وگو از سوی این مسئولان محترم دریافت نکردیم.